Tomasz Pawlak Dedykacja Boya dla Witkacego

 

Edwin Śmiłek w 1993 roku na łamach „Tygodnika Powszechnego” podał do druku rzecz wartą odnotowania – Trzy dedykacje. Przyczynki do Witkacego1. Dwie z tytułowych dedykacji na książkach były autorstwa
S.I. Witkiewicza – jedna dla Zbigniewa Pronaszki, druga dla Neny Stachurskiej.
Jednak trzecia z nich była dedykacją DLA Witkacego. Nie byłoby to wydarzeniem, gdyby nie fakt, że księgozbiór Witkacego – o ile wiadomo – nie zachował się. Większość książek w mieszkaniu żony Jadwigi na Brackiej w Warszawie zostało zniszczonych w czasie wojny2. Kilkadziesiąt z nich jednak ocalało i są obecnie w zbiorach Biblioteki Wydziału Filozofii i Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego3.
A w Zakopanem? No właśnie. Cóż mogło stać się z tymi książkami? Ocalały?

Edwin Śmiłek pisze:
W 1929 r. ukazał się tomik głośnych i kontrowersyjnych felietonów Tadeusza Boya-Żeleńskiego, poświęconych prawu małżeńskiemu, drukowanych wcześniej w „Kurierze Porannym”. Boy dał książeczce tytuł "Dziewice konsystorskie". Na okładce znalazł się portret Boya Mędrca, rysowany przez Witkacego. Boy przedstawiony został jako kura, przycupnięta na naukowej grzędzie. Rysunek zreprodukowały w numerze z 17 lutego „Wiadomości Literackie”4. Tego samego dnia Boy obdarowuje Witkacego egzemplarzem Dziewic z dedykacją:

Kochanemu
St. I. Witkiewiczowi
mędrcowi
Z koleżeńskiem pozdrowieniem Boy
War. 17 II 929

Czy jednak „mędrzec” odnosi się do rysunku? Wydaje się, że skoro Boy wydał felietony jako Boy-Żeleński „mędrzec” – do tego właśnie faktu przede wszystkim nawiązuje. Choć „Wiadomości Literackie” tak właśnie podpisały reprodukcję obrazu autorstwa Witkiewicza: Boy-Mędrzec.
Czy książka została wręczona Witkacemu osobiście?
Dzięki zachowanym listom i kalendarium życia Witkacego można domniemywać, że nie – a przynajmniej nie w czasie pisania dedykacji. Witkacy przebywał wtedy w Zakopanem – malował, leczył zęby, eksperymentował z narkotykiem najwyższej rangi – peyotlem.
Nie wiadomo, czy Boy przysłał mu egzemplarz, bo zdaje się, że nie miał takiego zwyczaju. W 1927 roku wyszedł zbiór felietonów W Sorbonie i gdzie indziej (Wrażenia paryskie) i Witkacy skarżył się żonie: „Przeczytaj Boya o Paryżu. Z moją fotogr[afią] książka i nie dał, kanalia, egz[emplarza]” (list z 21 X 1927), „Boy nie przysłał ost[atniej] swojej książki, mimo że wydał ją z moim portretem” (list z 2 XI 1927)5.

Niemniej ważniejsze dla przyczynkarstwa witkacologicznego jest inne pytanie: czy ta książka pochodzi z księgozbioru Witkacego?
Oczywistością byłoby potwierdzenie. Jednak relacje Witkacego z Boyami nie należały do najłatwiejszych i równie dobrze Dziewice konsystorskie mogły stać się ofiarą zerwania stosunków lub ich ochłodzenia. Odpowiedź jednoznaczna siłą rzeczy jest (chyba?) niemożliwa.

Warszawa, 30 maja 2013

Fotografie ze zbiorów autora.