Tomasz Pawlak
Orawskie Zamki a Metafizyka dwugłowego cielęcia.
Czy Witkacy widział dwugłowe cielę na Orawie?
„Jeden z największych, najlepiej zrekonstruowanych i wykorzystanych zamków w północnej Słowacji, malowniczo usytuowany na pograniczu Pogórza Orawskiego i Orawskiej Magury. Wznosi się na dolomitowej skale, wypiętrzonej stromo 112 metrów nad lustrem rzeki Orawy i składa się z trzech kompleksów budowli (stąd w polskiej literaturze spotyka się niekiedy nazwę «Zamki Orawskie»). Najstarszy jest zamek górny, pochodzący z połowy XIII wieku”1. Zamek (zamki) robi rzeczywiście ogromne wrażenie, choć to tylko 112 metrów, to jednak okolica podwaja odczucie wysokości położenia tej budowli. Zamki mają bogatą historię, przechodziły w ręce kolejnych kasztelanów, były własnością królewską. Zarządzali zamkiem rycerze węgierscy, polscy, słowaccy, protestanci i katolicy, ale czasy to były takie, że narodowość niewiele miała wspólnego z przynależnością zamków do poszczególnych państw. Rozkwit i renesansowy sznyt zapewnił Orawskim Zamkom ród Thurzo, wierny Habsburgom, a na przełomie XIX i XX wieku dobrami zarządzał ród hrabiów Palffých. Jozef Palffý (1896–1919) władał zamkiem i remontował go aż do wybuchu I wojny światowej2. Czyżby był to jeszcze jeden pierwowzór „Palfy Gróf” z witkacowskiego wiersza Do Panny Mery opublikowanego w jednodniówce Papierek lakmusowy?3 Trop orawski jest także o tyle istotny, że szlachetnie urodzona Comitassa Szent-Michalyi, „wybranka serca” Joannesa Palffý’ego, o której pisze Średniawa, prowadzi do bohatera Sonaty Belzebuba Witkacego, Istvana Szentmihalyi. A tymczasem Baleastadar w Sonacie Belzebuba właśnie o Istvanie mówi: „Nie wie pan jeszcze, panie baronie, że Istvan jest hrabią. Okazało się to tu, w kancelarii u wejścia. Dokumenty przejrzałem wchodząc. Wszystko jest w porządku. Wynika stąd, że Istvan jest potomkiem palatyna Clapary, tego, który był panem na orawskich zamkach”4.
Rozsławił i spopularyzował Orawski Zamek Walery Eljasz Radzikowski jeszcze w 1887 roku, gdy wydał Naokoło Tatr, a otwierał tę książkę rysunek „z natury” właśnie Orawskiego Zamku „od wschodu”10.
2 O historii zamku, zob. ibidem, s. 275–281. Por. stronę poświęconą zamkowi na wikipedii, gdzie liczne zdjęcia i linki: http://pl.wikipedia.org/wiki/Zamek_Orawski (odsłona 14 XII 2014).
3 O echach Palffych u Witkacego, zob. M. Średniawa, Palfy Gróf – któż to znów?, Zakopane 2012, http://www.witkacologia.eu/uzupelnienia/Palfy_Grof_finalny.pdf (odsłona 14 XII 2014). Por. także prezentacja M. Średniawy: https://prezi.com/miegfyod8403/palfy-grof-ktoz-to-znow/?utm_campaign=share&utm_medium=copy (odsłona 14 XII 2012).
4 S.I. Witkiewicz, Dzieła zebrane. [Tom 7:] Dramaty III. Opracował J. Degler, Warszawa 2004, s. 274.
5 W. Sztaba, „Żal mi tropików…”. Jeremy Miller – M/W – Malinowski/Witkacy, il. II 10, http://www.witkacologia.eu/uzupelnienia/Sztaba/Zal_mi_tropikow.pdf (odsłona 14 XII 2014).
7 Notabene Zamek Orawski w 1921 roku służył za scenerię filmu F.W. Murnaua Nosferatu. A Symphony of Horror (1922) – tam kręcono zdjęcia do tego filmu, które scenariusz przewidział na zamku w Transylwanii. Film robi wrażenie mimo upływu czasu: https://www.youtube.com/watch?v=KO5mMVeFZEQ (odsłona 14 XII 2014). Witkacy z pewnością film widział – cenił dzieła niemieckich ekspresjonistów.
8 S.I. Witkiewicz, Dzieła zebrane. [Tom 20:] Listy do żony (1928–1931). Przygotowała do druku A. Micińska. Opracował i przypisami opatrzył J. Degler, Warszawa 2007 (dalej: Ldż II), list 252, s. 21.
9 S.I. Witkiewicz, Dzieła zebrane. [Tom 18:] Listy II, wol. 1. Opracowali i przypisami opatrzyli T. Pawlak, S. Okołowicz, J. Degler, Warszawa 2014, s. 202–203 (Listy do Strążyskich, list 6).
10 W. Eljasz [Radzikowski], Naokoło Tatr. Szkic z podróży, Kraków 1887. Rysunek Zamku od strony południowej, tamże, przed s. 19. Wycieczkę Walery Eljasz odbył w 1884 r.
11 Ibidem, s. 7 (tu i we wszystkich cytatach: pisownia uwspółcześniona). Zob. oryginał w zbiorach Małopolskiej Biblioteki Cyfrowej: http://mbc.malopolska.pl/dlibra/docmetadata?id=84084&from=publication& (odsłona 14 XII 2014).
14 S. Witkiewicz, Listy do syna. Opracowały B. Danek-Wojnowska i A. Micińska, Warszawa 1969, s. 42 (list 5). Tamże informacja (przypis 4 do listu, s. 651), że dla turystów z Zakopanego „odkrył” Orawskie Zamki Walery Eljasz Radzikowski.
16 S. Witkiewicz, Tatry w śniegu. Na przełęczy. Wrażenia i obrazy z Tatr. Opracowanie, posłowie dobór ilustracji R. Hennel, t. 1 Kraków 1978, s. 52. Tom zilustrowany wizerunkiem Orawskiego Zamku, zob. il. 112 S. Witkiewicz Orawski Zamek. Pierwodruk w „Tygodniku Ilustrowanym” 1889–1890, wydanie osobne 1891.
|